تحلیل رفتار زیست‌محیطی عشایر پیش و پس از اجرای طرح جایکا مطالعة موردی: بخش بازفت استان چهارمحال و بختیاری

امروزه بحران‌های زیست‌محیطی به طرز نگران‌کننده‌ای زندگی انسان را تهدید کرده است؛ تا حدی که حیات انسان و سایر موجودات کرة خاکی را به مخاطره انداخته است. نگاهی گذرا به وضعیت محیط زیست در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد فعالیت‌ها و رفتارهای انسانی، مؤثرترین و مهم‌ترین علل تغییرات زیست‌محیطی است. در این بین مؤثرترین گام برای حفظ محیط زیست، ارزیابی رفتار و عملکرد مردم در رسیدن به اصول اولیة زندگی پایدار است. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی سنجش رفتارهای زیست‌محیطی عشایر پیش و پس از ایجاد طرح مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع (جایکا) در بخش بازفت استان چهارمحال و بختیاری است. این پژوهش از نوع کاربردی و از حیث روش‌شناسی، توصیفی- تحلیلی برمبنای شیوة پیمایش است. برای گردآوری اطلاعات لازم از بررسی‌های کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی استفاده شده است. جامعة آماری این پژوهش دو گروه عشایر و مدیران محلی (دهیار و شورای اسلامی) ساکن در پنج روستای مطالعه‌شده است؛ شامل تبرک سفلی، گزستان، مازه‌رشته، دورک سفلی و طارم که طرح جایکا در آنها اجرا شده است. نمونة آماری براساس جمعیت خانوار عشایری ساکن در این 5 روستا و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 210 خانوار انتخاب شد. پرسش‌نامه را نیز آنها تکمیل کردند و از گروه مسئولان تعداد 15 نفر به‌صورت تمام‌شماری انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها آزمون‌های آماری توصیفی و آزمون‌هایی همچون یومن–ویتنی، کروسکال- والیس و ویلکاکسون به کار رفت. یافته‌ها نشان داد رفتار زیست‌محیطی عشایر پس از اجرای طرح جایکا نسبت به قبل به‌طور مشخصی بهبود یافته است؛ به‌طوری‌که میانگین رفتارهای زیست‌محیطی عشایر در پیش از اجرای طرح جایکا، 9/1 و در پس از اجرای آن، 46/3 به دست آمد. همچنین نتایج نشان داد تفاوت معناداری در رفتارهای اجتماعی و فرهنگی زیست‌محیطی عشایر روستاهای مطالعه‌شده پیش و پس از اجرای طرح جایکا وجود دارد. در مقالة حاضر برای نخستین‌بار رفتارهای زیست‌محیطی عشایر پیش و پس از اجرای طرح جایکا (که برای نخستین‌بار در کشور اجرا شده) سنجیده و ارزیابی شده است.